Văn tự sự là một thể loại vô cùng quen thuộc và thường gặp trong chương trình Ngữ văn tại các cấp độ giáo dục phổ thông. Vậy văn tự sự là gì? Đặc điểm của văn tự sự là gì? Cấu trúc của bài văn tự sự gồm những gì? Cách làm bài văn tự sự lôi cuốn cần những gì? Bài viết này sẽ giải đáp giúp bạn.
Mục lục
Định nghĩa bài văn tự sự là gì?
Tự sự là tường thuật, trình bày lại sự kiện, sự việc đang diễn ra cho người nghe hoặc người đọc.Thông qua một chuỗi câu viết, nói hoặc hình ảnh để người nghe, đọc dễ dàng nắm bắt.
Văn tự sự hay còn gọi là văn kể chuyện. Nó là một phương thức trình bày các chuỗi sự việc hiện tượng này đến sự việc hiện tượng khác. Cuối cùng là dẫn đến kết thúc và mang một ý nghĩa nhất định.
Định nghĩa văn tự sự trong tiếng Anh là gì?
- Tự sự trong tiếng Anh là: narrative.
- Cách đọc: UK /ˈnær.ə.tɪv/; US /ˈner.ə.t̬ɪv/
Theo từ điển tiếng Anh Oxford, định nghĩa văn tự sự là:
- A spoken or written account of connected events; a story (Một cách diễn đạt nói hoặc viết về các sự kiện được kết nối; một câu chuyện).
- The practice or art of telling stories. (Thực hành hoặc nghệ thuật kể chuyện)
- A representation of a particular situation or process in such a way as to reflect or conform to an overarching set of aims or values. (Sự thể hiện một tình huống hoặc quá trình cụ thể theo cách để phản ánh hoặc phù hợp với một tập hợp các mục tiêu hoặc giá trị bao quát).
Cấu trúc của một bài văn tự sự là gì?
Sau khi đã biết đến khái niệm văn tự sự là gì, bạn cũng nên nắm được cấu trúc của thể loại này. Cấu trúc của một bài văn tự sự thông thường bao gồm 3 phần:
- Mở bài: Giới thiệu nhân vật và sự việc của câu chuyện.
- Thân bài: Diễn biến của sự việc, thể hiện nội dung mà người kể muốn biểu đạt.
- Kết bài: Kết thúc câu chuyện và thái độ của người kể.
Những đặc điểm của một bài văn tự sự là gì?
Văn tự sự là gì? Đặc điểm của văn tự sự là gì? Đây vốn là những câu hỏi được nhiều người quan tâm. Tìm hiểu về đặc điểm của văn tự sự cũng chính là việc tìm hiểu các yếu tố trong văn tự sự là gì. Nhìn chung, để làm tốt bài văn tự sự cần biết được những đặc điểm của văn tự sự là gì. Khi nắm rõ lý thuyết thì phần được hành mới có thể vận dụng tốt được.
Các nhân vật
Nhân vật trong văn tự sự là gì? Có gì đặc biệt ở các nhân vật này? Theo như nghiên cứu, các nhân vật trong văn tự sự là những người thực hiện các sự việc và được thể hiện trong văn bản. Nhân vật được nhận biết qua: tên gọi, hình dáng, lai lịch, tính cách, hành động…
Nếu xét theo vai trò thì nhân vật sẽ bao gồm nhân vật chính và nhân vật phụ: Nhân vật chính đóng vai trò chủ yếu trong câu chuyện, thể hiện tinh thần, tư tưởng của văn bản, nhân vật phụ giúp nhân vật chính hoạt động, làm nền tạo nên một phần câu chuyện.
Nếu xét theo điểm nhìn, tính chất thì sẽ có hai tuyến nhân vật: chính diện và phản diện: Nhân vật chính diện đại diện cho cái tốt, cái chuẩn mực. Nhân vật phản diện đại diện cho cái ác.
Sự việc, sự kiện
Các sự việc trong văn tự sự là gì? Nhìn chung, sự việc trong văn tự sự được trình bày một cách rõ ràng, trong không gian và địa điểm cụ thể. Sự việc do một nhân vật cụ thể thực hiện có nguyên nhân, diễn biến và kết quả. Sự việc trong câu chuyện được sắp xếp theo một trật tự để thể hiện tư tưởng của người viết một cách rõ ràng và mạch lạc nhất.
Chủ đề câu chuyện
Ở chương trình trung học, các đề văn tự sự là kể các câu chuyện đời thường hoặc kể câu chuyện tưởng tượng. Đối với đề kể chuyện đời thường, yêu cầu người viết phải diễn đạt rõ ràng, lời văn gần gũi và có sự nhạy cảm nhất định. Đối với đề văn tưởng tượng, người viết phải có sự sáng tạo.
Mỗi một chủ đề của bài văn, đều mang một ý nghĩa nhất định, nó bao trùm cả câu chuyện. Thông thường, mỗi bài văn tự sự đều có một chủ đề, nhưng cũng có bài văn nhiều chủ đề, trong đó có một chủ đề chính
Lời văn tự sự
Chủ yếu là kể người, kể việc. Khi kể người thì có thể giới thiệu tên, lai lịch, tính tình, tài năng, ý nghĩa của nhân vật. Khi kể việc thì kể các hành động, việc làm, kết quả và sự đổi thay do các hành động ấy đem lại. Đoạn trong văn tự sự thường là đoạn diễn dịch.
Thứ tự kể chuyện
Thứ tự kể tùy thuộc vào cách diễn đạt của tác giả. Có thể kể các sự việc liên tiếp nhau theo tự nhiên, việc gì xảy ra trước thì kể trước, việc gì xảy ra sau thì kể sau cho đến khi kết thúc. Cũng có thể để gây bất ngờ và tạo ra cảm xúc mạnh hơn thì tác giả có thể kể về kết quả trước, sau đó mới kể những diễn biến trước đó của câu chuyện.
Ngôi kể chuyện
Ngôi kể trong văn tự sự rất đa dạng, có vai trò rất lớn trong việc dẫn dắt cảm xúc của câu chuyện. Tùy vào cốt truyện mà người kể có thể lựa chọn ngôi kể phù hợp.
Ngôi kể thứ nhất: người viết xưng “tôi”. Người viết có thể trực tiếp bộc lộ cảm xúc của mình, khắc họa rõ nét những chuyển biến tâm lý của nhân vật “tôi” trong bài.
Ngôi thứ 3: để thể hiện được sự khách quan của câu chuyện, phạm vi câu chuyện sẽ rộng hơn và có thể đề cập đến nội dung ở các bối cảnh khác nhau trong một thời gian. Ở ngôi kể thứ 3, người viết có thể ẩn mình ở bất cứ đâu trong câu chuyện
Kết hợp ngôi kể thứ nhất và thứ 3: Có thể kết hợp ngôi kể thứ nhất và ngôi kể thứ 3 trong một bài văn tự sự để khắc họa rõ nét cảm xúc nhân vật mà vẫn đảm bảo tính khách quan cần có cho câu chuyện
Những phương thức biểu đạt trong văn tự sự
Thủ pháp miêu tả trong văn tự sự
Miêu tả vẻ ngoài nhân vật:
Giúp làm cho nhân vật có hình dáng riêng để phân biệt với nhân vật khác. Miêu tả ngoại hình nhân vật có vai trò quan trọng giúp người đọc dễ hình dung và thông qua ngoại hình có thể suy đoán được tính cách của nhân vật.
Miêu tả cảnh vật:
Mỗi một sự việc diễn ra đều có một bối cảnh cụ thể việc miêu tả cảnh vật xung quanh có thể khiến người đọc để hiểu và có sự liên tưởng, đồng thời việc miêu tả cảnh vật một cảnh tinh tế góp phần đẩy một sự việc nào đó lên cao trào và giàu cảm xúc hơn.
Miêu tả nội tâm nhân vật:
Là diễn tả những tâm tư, tình cảm, trạng thái cảm xúc của nhân vật giúp nhân vật hiện lên một cảnh sinh động và sâu sắc hơn. Đây là một biện pháp quan trọng để xây dựng nhân vật, tính cách nhân vật tạo nên sự hấp dẫn cho câu chuyện.
Miêu tả nội tâm bao gồm: miêu tả trực tiếp và miêu tả gián tiếp. Miêu tả nội tâm trực tiếp là trực tiếp diễn đạt trạng thái, ý nghĩ của nhân vật. Miêu tả nội tâm gián tiếp được thể hiện thông qua cảnh vật, trang phục, nét mặt và cử chỉ nhân vật.
Biểu cảm trong văn tự sự
Sử dụng văn biểu cảm giúp nhân vật thể hiện thế giới nội tâm của mình, thể hiện cảm xúc chân thực của nhân vật trong câu chuyện hoặc có thể của chính tác giả. Biểu cảm gồm biểu cảm trực tiếp và biểu cảm gián tiếp, cả hai phương pháp này đều đẩy mạch cảm xúc của câu chuyện, khiến người đọc dễ dàng bị lôi cuốn vào câu chuyện.
Lập luận trong văn tự sự: Thông qua đối thoại của các nhân vật để nêu lên những nhận xét, lập luận, lý lẽ, dẫn chứng… nhằm bày tỏ quan điểm và thuyết phục người đọc về một vấn đề nào đó trong câu chuyện. Việc lập luận làm cho câu chuyện thêm sâu sắc và rõ nét hơn.
Lập luận trong văn tự sự
Lập luận thể hiện thông qua đối thoại; đối thoại giữa các nhân vật, đối thoại với chính mình, trong đó người kể chuyện hoặc nhân vật nêu lên những nhận xét, suy luận, phán đoán, lí lẽ, dẫn chứng, …nhằm bày tỏ quan điểm, thuyết phục người nghe (đọc) về một vấn đề nào đó. Hình thức lập luận làm cho câu chuyện thêm phần triết lí sâu sắc.
Hướng dẫn cách làm một bài văn tự sự lôi cuốn
Xác định các sự kiện xảy ra trong truyện
Không chỉ đơn thuần là kể chuyện, tự sự có rất nhiều hình thức khác nhau. Cần đọc kỹ đề bài để xác định thể loại. Có những đề yêu cầu kể lại những câu chuyện có sẵn, đây là dạng đề tương đối dễ vì chúng đã có cốt truyện cụ thể.
Ngoài ra còn có những đề yêu cầu chúng ta kể những chuyện không có sẵn, dạng đề này đòi hỏi sự tư duy, tưởng tượng của mỗi người. Tùy theo từng dạng đề, cần phải xác định được cụ thể sự việc quan trọng, cốt truyện chính của bài.
Không chỉ đơn thuần là kể chuyện, tự sự có rất nhiều hình thức khác nhau. Cần đọc kỹ đề bài để xác định thể loại
Sắp xếp các sự việc theo trình tự logic, chặt chẽ
Bước này yêu cầu học sinh phải lập dàn ý và bố cục bài văn cụ thể. Nếu không dễ khiến bài viết dài dòng, nhàm chán, đôi khi còn lạc đề. Cần lập dàn ý cụ thể, gạch đầu dòng từng ý rồi sắp xếp theo trình tự nhất định để làm rõ câu chuyện. Có thể kể lại sự việc theo trình tự thời gian, hoặc phá cách đảo ngược thời gian. Tùy theo khả năng của mỗi người mà lựa chọn trình tự câu chuyện.
Xây dựng các tuyến nhân vật
Phải xác định, làm nổi bật được nhân vật chính, đồng thời xây dựng hệ thống nhân vật phụ. Nhân vật phụ sẽ giúp làm nổi bật tâm tư tình cảm của nhân vật chính. Nên nói rõ ngoại hình, tính cách, xuất thân, hành động, số phận của từng nhân vật. Nhưng nếu không cần thiết cho câu chuyện có thể trình bày ngắn gọn những điểm nổi bật nhất.
Lựa chọn ngôi kể chuyện
Tùy theo yêu cầu của đề bài để lựa chọn ngôi kể cho phù hợp. Nếu đề bài không yêu cầu ngôi kể có thể chủ động lựa chọn giữa ngôi thứ nhất và ngôi thứ ba. Nếu muốn đảm bảo độ khách quan cho bài viết thì nên chọn ngôi thứ ba. Ngược lại muốn làm nổi bật tâm tư tình cảm của bản thân thì nên chọn ngôi thứ nhất.
Kết hợp nhuần nhuyễn các phương thức biểu đạt
Một bài văn tự sự chỉ thuần kể chuyện sẽ gây ra cảm giác nhàm chán. Do đó nên kết hợp, đan xen những phương thức biểu đạt khác như miêu tả, biểu cảm để bài văn thêm thu hút hơn.
Sử dụng ngôn từ phù hợp với từng ngữ cảnh
Để tăng thêm sự hấp dẫn của bài văn, cần chú trọng trong việc lựa chọn ngôn từ. Tiếng Việt vô cùng phong phú và đa dạng, cùng một sự việc có rất nhiều từ diễn tả khác nhau. Nên tăng cường đọc sách để vốn từ thêm phong phú, từ đó sẽ khiến việc viết văn dễ dàng, trôi chảy hơn.
Yêu cầu đối với bài văn tự sự là gì?
Bài tự sự kể chuyện đời thường
- Biết sắp xếp sự việc theo một trình tự có ý nghĩa.
- Trình bày bài văn theo một bố cục mạch lạc 3 phần.
- Tuỳ theo yêu cầu đối tượng kể để lựa chọn tình huống và sắp xếp sự việc có ý nghĩa.
Bài tự sự kể chuyện tưởng tượng
- Biết xây dựng cốt truyện tạo tình huống tưởng tượng hợp lý.
- Câu chuyện tưởng tượng phải có ý nghĩa và bố cục rõ ràng (theo kết cấu 3 phần của bài tự sự)
Như vậy chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu tất tấn tần về bài văn tự sự là gì và làm thế nào để làm được một bài văn tự sự hay và lôi cuốn nhưng vẫn giữ nguyên những yêu cầu cần thiết của thể loại này. Mong rằng bài viết sẽ hữu ích với bạn đọc.